Demiryollarının Kadın Makinistleri

Erkek işi olarak bilinen ve ağır mesleklerden sayılan makinistlik kadınların el attıkları sektörler arasına katıldı. TCDD Eskişehir Trafik Depo ve Hasanbey Lojistik Merkezi’nde görev yapan kadın makinistler, istek ve azimleri ile kadınların her işin üstesinden gelebileceğini gösteriyorlar. Mesleğin zorluğuna vurgu yapan kadın makinistler, kadınlar için altyapı çalışmalarının iyileştirilmesi gerektiğini belirtiyorlar.

Ulaşım konusunda farklı alternatifleri hizmete alan TCDD, dev lokomotifleri kadın makinistlere emanet ediyor. TCDD Eskişehir Trafik Depo ve Hasanbey Lojistik Merkezi’nde görev yapan kadın makinistler, şehirler arası yolculuklarda dizel ve elektrikli lokomotifleri kullanabilmek için gerekli brövelere sahip olduklarını ancak şartların kadınlar için yetersiz olması ve kadınlara yönelik altyapı eksikliğinden dolayı şehirler arası yola gidemediklerini söylediler. Mesleğin zorluklarını, toplumun kadın makinistlere olan bakış açılarını, makinist olmak için hangi aşamalardan geçmek gerektiğini öğrenmek üzere kadın makinistlerden Nisa Çötok Arslan, Seçil Ölmez, Kübra Köstel ve Funda Karagedik ile görüştük.

Makinist olmak için hangi aşamalardan geçmek gerekiyor?

Nisa Ç.A.: Bizim zamanımızda işe girdiğimizde 4 aylık yardımcı makinistlik eğitimi alıyorduk. Kurstan sonra yardımcı makinist olarak çalışmaya başlıyorduk ancak brövelerimiz olmuyordu. Sınavlara girip her makinenin brövesini alıyorduk. Artık yardımcı makinist unvanı yok. Direkt makinist olarak çalışmaya başlanabiliyor ancak sadece manevrada sorumlu olarak çalışabiliyorlar. Çünkü sadece manevra makinelerinin bröveleri elimizde oluyor. Manevra işlemi diziyi hazırlamak olarak söyleyebilirim. Yük trenlerini yolcu trenlerinin vagonlarını birbirine bağlama işlemidir. Sonra yavaş yavaş tecrübelendikçe kursa gidiyoruz. Kurslar sonrasında her makinanın ayrı sınavı oluyor. Her makinenin brövelerini almaya başlıyoruz. Brövelerini aldığımız her makinayı kullanmaya hak kazanıyoruz.

Seçil Ö.: Her bir makine için ayrı bröveler oluyor. Bütün makinaların brövelerini almak için eğitim merkezinde kurs görüyoruz. Trafik dersleri oluyor, her makinanın ayrı ayrı dersleri oluyor. Staja gidiyoruz, stajlardan sonra sınavlara tabii tutuluyoruz. Sınavları başarı ile tamamladıktan sonra bröveleri almaya hak kazanıyoruz. Tüm kadın makinistler şu an çoğu bröveye sahip erkek makinistler ile eşit konumdalar. Ben daha çok manevrada görev aldım. Hasanbey lojistik merkezinde manevra işlerine baktım.

“Binali Yıldırım sayesinde kadınlar makinist oldu”

Makinist olmaya nasıl karar verdiniz? Pişman mısınız?

Seçil Ö.: Meslek lisesinde raylı sistemler bölümüne kaydoldum. Babam TCDD işçisi olduğu için benim başvurumu o yaptı, ben ilk zamanlar “bölümden çıktıktan sonra ne olunacağından?” pek haberdar değildim. Liseyi kazandım, 4 yıl orada eğitimimi tamamladım. Sonra Porsuk Meslek Yüksekokulu raylı sistemler bölümüne 2 yıllık geçiş yaptım, oradan mezun oldum. Bölümde mezun olan erkek arkadaşların hepsi hiçbir şart aranmadan KPSS sınavına girerek atandılar. O dönemde makinist alımında erkek olma şartı arandığından kadın makinist almadılar. Meslek lisesi müdürümüz bizi bakanlığa götürdü, dönemin Ulaştırma Bakanı Binalı Yıldırım ile görüştük. Görüşmeden sonra bizim önümüz açıldı. Daha sonraki dönemde kadın makinist alınmaya başlandı. Ben de Eskişehir Depo Müdürlüğü’nde işbaşı yaptım. Her ne kadar ailem aracı olmuş olsa da mesleğimden gayet memnunum.

Nisa Ç.A.: Ortaokuldan sonra liseyi seçerken meslek lisesi tercih ettim, raylı sistemler bölümüne girdim. Raylı sistemler makine bölümünü okudum. Bu bölümü bitirdikten sonra yerleşebileceğin bölüm makinistlik oluyor. Zaten lisede 4 yıl okuduktan sonra demiryolunun kültürünü benimsiyorsun. Makinistlik mesleğine girişim bu şekilde gelişti. Mesleği seçtiğime hiç pişman değilim aksine benim için büyük bir şans olduğunu düşünüyorum.

-İnsanların kadın makinistlere karşı bakış açısı nedir? Ne tür tepkiler alıyorsunuz?

Kübra K.: Tren şefleri bizi ilk gördüklerinde personel olduğumuza inanmadılar. Kurum içinde bile durum böyle iken yolcular daha da çok şaşırıyorlardı.

Funda K.: İlk başta yadırgıyorlar tabi, “Kadın makinist mi olur?” diyorlar. Daha çok erkeklerin çalıştığı meslek olduğu için aşırı tepki verebiliyorlar. Özellikle kendi çevremizdekileri bile inandıramıyoruz. Eğer makinede gören olursa ya da duyan olursa fotoğrafımızı çekmeye çalışıyorlar. Genelde garip görüyorlar toplumda.

“Kadın makinistler için altyapı sıkıntısı var”

-Meslekte zorlandığınız noktalar neler?

Nisa Ç.A.: Erkek egemen bir meslek ve bu anlayış bizleri çok zorluyor. Son dönemlerde bu anlayış gelişmeye başladı, eskisi gibi değil, ama yine de toplumda ve iş çevremizde “Bir kadından makinist olur mu?” gibi bir algı var. Makinistlik ağır bir meslek olduğu için erkek mesleği olarak nitelendiriliyor. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte artık şartlar kadınlar için de kolaylaştı diyebiliriz ancak şehirlerarası yolculuklarda konaklama sıkıntısı yaşıyoruz. Meslekte kadın sayısı az olduğu için şartlar erkeklere göre ayarlanmış.

Seçil Ö.: Kadınlar için altyapı sıkıntısı var, yola gittiğimiz yerlerde yatakhane, lavabo gibi temel ihtiyaçlarımızı karşılayacak yer sıkıntısı var.

-Makinistlik ilişkin toplumdaki cinsiyetçi yaklaşım hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?

Kübra K.: Bence kadınlar da gayet başarabiliyor mesleği. Yeterli olduğumuzu düşünüyorum. Erkek arkadaşlarla aynı seviyedeyiz ve bence onlar kadar başarılıyız.

Seçil Ö.: Staj yaptığımız dönemde, ilk iş deneyimimizde meslekte bize inanmayanlar oldu. İzmir’e gidip gelmiştik trenle, orada tren şefleri “kadın makinist hiç duymadık” dediler. İnsanların ilk tepkileri şaşırmak oluyor genelde ve yadırgıyorlar açıkçası. Daha sonra duya duya, göre göre alıştılar kadın makinistlere.

-Aranızda şehirler arası yola gideniniz var mı?

Nisa Ç.A.: Hepimiz gidebiliriz, brövemiz var.

Kübra K.: Gerekli brövelere sahip olduğumuz halde şartların kadınlara uygun olmamasından dolayı şehirler arası sık gidemiyoruz. Mesleğimizi daha rahat yapabilmek için kadınlar için şartların iyileştirilmesini bekliyoruz, bunu da kadın meslektaşlarımızın sayısının artmasıyla aşabileceğimizi düşünüyorum.

-Bu mesleği yapan kadınlar olarak öncü konumdasınız. Meslekte ilk olmak nasıl bir duygu?

Seçil Ö.: Bu mesleğin önünü açtığımız için gururluyuz ve mutluyuz. Kadınların istedikten sonra her işin üstesinden gelebileceğini ispat ettiğimizi düşünüyorum.

Funda K.: Bazen zor bazen güzel bir duygu. İlkleri yaşatmaya çalışmak bir şeylerin önünü açmaya çalışmak, aslında sorunları çözmeye çalışmak gerçekten güzel, elimizden geldiğince kadınların da bu meslekte var olması için çabalıyoruz.

-Makinist olmaya karar veren bir kişi hangi özelliklere sahip olmalı?

Kübra K.: Bence istemesi önemli, eğer istiyorsa herkes yapabilir. Zaten bölümün okulunu okuyorsan, makinist olmaya kararlıysan sana makinistliğin özelliklerini işliyorlar. Çıktığında makinist olacağını biliyorsun ve bu şekilde yetişiyorsun. İstek ve azim varsa diğer özellikler ve donanımları kazanmak çok da zor değil açıkçası.

Seçil Ö.: Biz her sene periyodik muayenelerden geçiyoruz. Psikoteknik muayene ve sağlık muayenesi. Bunları başarılı bir şekilde geçen kişiler gerekli eğitimi aldıktan sonra makinist olabilirler.

-Bu mesleği seçtiğinizde ailenizden gelen tepkiler ne yönde oldu?

Nisa Ç.A.: Liseyi okuduğum dönemde onlar da benimle beraber alıştılar demiryollarına. İlk başlarda annem biraz tedirgin oldu tabi ama sonra desteklediler.

Kübra K.: Beni ailem teşvik etti. Babamla tercih yaptık. Sonucu ilk öğrendiğimde ağlamıştım. Böyle zorluklarla başlıyor ama sonra işi yapabileceğini görüyor, seviyorsun. Benden sonra da çevremde bir sürü insan çocuğunu raylı sistemler bölümüne yazdırdı.

“Hedefimiz hızlı tren makinistliği”

-Hedefleriniz nelerdir?

Seçil Ö.: Şu an hedefimiz diyebileceğim hızlı tren makinistliği var. Şartlar el verdiği sürece yola da gitmek isteriz. Makinistiz, ehliyetini aldığımız tüm makineleri kullanmak isteriz.

Funda K.: Kadınların bu mesleğe olan ilgisini arttırmak, onları teşvik etmek çünkü sayımız fazlalaştıkça meslekte daha da söz sahibi olacağımızı düşünüyorum. Bir diğer hedefim hızlı tren kullanmak, brövesine sahip olduğumuz tüm araçları kullanmak isteriz.

-Bu mesleği seçecek kadın makinistlere tavsiyeleriniz nelerdir?

Funda K.: Yapacağı mesleğin farkına varıp gerçekten mesleğin bilincinde olarak gelmeleri

-Tekrar tercih şansınız olsa yine makinistliği seçer miydiniz?

Funda K.: Tabi ki seçerdim, isteyerek geldim. Biraz şans eseri geldim aslında mesleğe. Liseye başlarken bölüm hakkında fazla bilgiye sahip değildim. Raylı sistemler denildiğinde aklıma ilk olarak tramvay geliyordu. Bu yüzden tramvayda çalışmak daha mantıklı geliyordu bana. İlk başta tramvayı düşünerek girmiştim. Okulun ilk gününe kadar mesleğin bu kadar erkek egemen olduğunun bile farkında değildim. Ama zamanla alışıyorsun. O yüzden bir sıkıntı yaşamadım.